Każdy z nas zna dorosłe osoby (a może jest jedną z nich), które panicznie boją się wizyty u dentysty. Dziecko, wie o tej specjalności tyle, ile przekaże mu dorosły. A więc to od nas zależy z jakim nastawieniem mały człowiek trafi do stomatologa. Ważny jest też wybór specjalisty, który odnosi się w odpowiedni sposób do małego pacjenta.

Powszechnie wiadomo, że lęk stomatologiczny rodziców wpływa na lęk u dzieci. Rodzice/opiekunowie mogą służyć jako żywe negatywne modele lęku dentystycznego dla swoich dzieci. Badania wśród dorosłych pacjentów donoszą, że negatywne nastawienie do opieki stomatologicznej w rodzinie były częstymi przyczynami rozwoju lęku przed dentystą. Dla wielu z tych dorosłych pacjentów problemy z lękiem zaczęły się w dzieciństwie, często nawet przed pierwszą wizytą u stomatologa. A przecież celem stomatologii dziecięcej jest zapobieganie i leczenie chorób jamy ustnej w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Ważne jest aby zaszczepić u (małego) pacjenta potrzebę dbania o higienę jamy ustnej oraz chęć do korzystania z usług stomatologicznych na kolejnych etapach rozwoju.

No, dobrze. Ale co to właściwie jest ten autyzm?

Słowo autyzm wywodzi się z dwóch greckich słów: “autos” oznaczające “ja” (postrzeganie siebie) i “ismos”, co znaczy „stan istnienia” lub „działanie”. Już z samej etiologii wynika, że autycy nie uwzględniają kontekstu społecznego i są nakierowani na świat wewnętrzny. Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) to grupa zaburzeń z powszechnymi brakami w trzech konkretnych obszarach: komunikacja, interakcje społeczne i sztywność w zachowaniach-brak elastyczności. Dodatkowo termin “spektrum” ujawnia fakt, że dwie osoby dotknięte ASD nie zachowują się tak samo. Często towarzyszą im nieprawidłowości w funkcjonowaniu poznawczym, trudności w uczeniu się, uwagowe i w przetwarzaniu sensorycznym. Dziecko ma wtedy tendencję do posiadania unikalnego schematu dietetycznego, który jest niezmienny i ograniczony do jednego rodzaju posiłku. Często obserwuje się dietę monotonną, skoncentrowaną na konkretnej konsystencji z miękkimi, lepkimi lub/i słodkimi pokarmami. Ta ograniczona dieta predysponuje do zwiększonego ryzyka próchnicy.

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wydają się mieć zwiększoną częstotliwość występowania zapalenia dziąseł. Z powodu problemów behawioralnych i komunikacyjnych można zaobserwować trudności z opanowaniem prawidłowej techniki szczotkowania zębów. Co predysponuje do nieprawidłowej higieny jamy ustnej.

Rola opiekunów lub rodziców dziecka z ASD jest znacząca. Opiekunowie i rodzice wymagają jednak dostosowania się do swoich normotypowych umiejętności. Pomocne jest stworzenie codziennego harmonogramu szczotkowania i spożycia pokarmu. Ważny jest wysoki poziom zrozumienia autystycznego zachowania dziecka i poziomu komunikacji. Odpowiednio prowadzona opieka domowa pomoże w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej. A od opiekunów lub rodziców oczekuje się wysokiej cierpliwości.

Mamy więc do czynienia z małym człowiekiem, który ma specjalne potrzeby.

Owe specjalne potrzeby wiążą się z nadwrażliwościami lub niedowrażliwościami sfer sensorycznych (zmysłowych). W gabinecie stomatologa napotykamy na szereg bodźców, które mogą być dokuczliwe.

Wiele dzieci postrzega wizytę u dentysty jako stresującą. Można się tego spodziewać, ponieważ spotkanie obejmuje kilka elementów wywołujących stres. Nie dość, że mamy do czynienia z nową sytuacją w nowym-nieznanym dotąd miejscu, z nieznanymi dorosłymi, którzy wyglądają specyficznie (maska, fartuch), to jeszcze zewsząd „atakują” nas różnego rodzaju bodźce: dziwne dźwięki, smaki i zapachy, ostre światło lampy, dotyk różnych faktur (np. rękawiczki czy ssawki) oraz konieczność leżenia bez ruchu.

Autycy lubią przewidywalność (wynika to m.in. ze wspomnianym brakiem elastyczności w zachowaniu). Dlatego warto poinformować dziecko długo przed planowaną wizytą i zacząć je przyzwyczajać. Badania wykazują dużą skuteczność pomocy wizualnych w postaci alternatywnej formy komunikacji - PECS (Picture Exchange Communication System - System Komunikacji przez Wymianę Symboli) oraz za pomocą materiałów video, które pokazują realne sytuacje. Najlepiej jest przygotować scenariusz – plan, który dziecko będzie realizować.

Przykład:

Na materiałach video czy zdjęciach powinny się znaleźć miejsca, które odwiedzi dziecko (przychodnia, poczekalnia, gabinet) oraz przedmioty, które może napotkać w gabinecie stomatologicznym. To pozwoli przygotować się dziecku na nowe doznania.

Niezwykle ważne jest podejście stomatologa do dziecka. Warto żeby specjalista zapoznał je, w obecności osoby, z którą dziecko czuje się bezpiecznie, z narzędziami i sprzętem, którym będzie się posługiwał. Dziecko ma wtedy możliwość wizualizacji kliniki/przychodni dentystycznej i zaznajomienia się ze środowiskiem, co pozwoli na odwrażliwienie na napotykane bodźce. Rozmowa z rodzicem lub opiekunem pomoże stomatologom zrozumieć stan psychiczny dziecka z ASD. Lepszą współpracę można uzyskać od dziecka, gdy rozumie się jego zachowanie i poziom komunikacji. Rozproszone rzeczy, takie jak dźwięki, obrazy, zapachy i światła muszą być zidentyfikowane i jeśli się da-unikane.

Stomatologiczna opieka zdrowotna dla osób z autyzmem wymaga dostosowania umiejętności specjalisty. Przed udzieleniem świadczenia opieki zdrowotnej zaleca się dokładne zapoznanie się z historią choroby i świadomą zgodą rodziców. Rozmowa na temat autystycznego zachowania dziecka i umiejętności funkcjonalnych z opiekunem lub rodzicem pomoże w nakreśleniu drogi komunikacji z dzieckiem.

Spokojna i udana wizyta stomatologiczna stwarza dobre nastawienie pacjenta i akceptację u normotypowych pacjentów. Stomatologiczna opieka zdrowotna dla dziecka z autyzmem to nie tylko samo leczenie, ale także poradnictwo dla rodziców, sugestie lekarza oraz zrozumienie autystycznego zachowania dziecka i poziomu jego komunikacji. Pomyślna wizyta małego pacjenta z autyzmem, nie tylko zapewni dobre wrażenia, ale także zgodę na kolejną wizytę lub spotkanie.

Bibliografia

  • http://sclera.be/en/picto/overview
  • Klingberg, G.,Arnrup, K. (2016) Dental Fear and Behavior Management Problems. W: Koch, G., Poulsen, S., Espelid, I., Haubek, D., Pediatric Dentistry: A Clinical Approach. 55-64, Wiley-Blackwell
  • Cordova, K., Padilla,O., Sheehan, T. (2016, September) Evaluating the Effects of Video Modeling and Visual Supports on Preschoolers’ Compliance With Dental Procedures. Referat przedstawiony na Florida Association for Behavior Analysts, At Fort Lauderdale, FL
  • Babu, A., Venugopal, H. (2017) Dentist and Care Givers Perspectives of Oral Health Care in a Child with Autism: A Special Care Needs. Journal of Dental Applications, 4(I), 376-378.
  • Thomas, N., A., Shetty, P., Sowmya, B., Kodgi, V. (2016) Barriers To Dental Care for Children with Autism Spectrum Disorder- A Pilot Study. Journal of Dental and Medical Sciences, 15(09):100-105